Θα διαιωνίσει και σε καμία περίπτωση δεν θα επιλύσει το πρόβλημα του συνταξιοδοτικού η τελευταία προσπάθεια μεταρρύθμισης που έγινε πολύ πρόσφατα, υπό τον πρώην Υπουργό Εργασίας Γιώργο Κατρούγκαλο.
Ρεπορτάζ: Χρ. Μωράκη
Αυτό ειπώθηκε σε όλους τους τόνους κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου της Ένωσης Αναλογιστών Ελλάδος την Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής, στο οποίο πρωταγωνίστησαν με τις απόψεις τους όχι εκπρόσωποι της πολιτικής ζωής (παρότι παρόντες), αλλά εκπρόσωποι της επιχειρηματικού και ακαδημαϊκού στίβου που μπορούν να προσεγγίζουν τα ζητήματα στην ουσία τους – εν ολίγοις, να λένε τα πράγματα με το όνομά τους.
Γιατί όμως και η τελευταία προσπάθεια που έγινε είναι καταδικασμένη;
Ως γνωστόν, έτσι όπως είναι τώρα δομημένο το σύστημα κρατικών συντάξεων, οι νυν εργαζόμενοι πληρώνουν για τους νυν συνταξιούχους (το λεγόμενο αναδιανεμητικό σύστημα, το σύστημα της «αλληλεγγύης των γενεών») και δεν πληρώνουν για τον εαυτό τους. Αυτό το σύστημα θεσπίστηκε δεκαετίες πριν, όταν η οικονομία και η κοινωνία ήταν αλλιώς.
Στις μέρες μας ο θεσμός της αλληλεγγύης των γενεών δεν αποδίδει ως όφειλε, για λόγους που παρουσιάζονται στη συνέχεια. Οι εισφορές των εργαζομένων δεν φτάνουν και έτσι το κράτος αναγκάζεται κάθε χρόνο να βάζει δις από τα (άδεια) συρτάρια του και να συμπληρώνει τις συντάξεις.
Τα λεφτά που δαπανά το κράτος για να συμπληρώσει τις συντάξεις φτάνουν το 18% του ΑΕΠ (Μέσος Ευρωπαϊκός όρος 12%-13%). Επειδή αυτό δεν γίνεται να συμβαίνει, κάθε τόσο γίνονται προσπάθειες να αλλάξει το σύστημα, όχι στην καρδιά του, αλλά περιμετρικά ή παραμετρικά όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε στο Συνέδριο.
Δηλαδή γίνονται επεμβασούλες εξωτερικές που όμως δεν είναι οι κατάλληλες, γιατί επεμβαίνουν μόνο στις άκρες, δηλαδή πειράζουν μόνο τις παραμέτρους του συστήματος και όχι την καρδιά του: υλοποιούνται επεμβάσεις επί της ηλικίας/όρων συνταξιοδότησης, επί του ύψους των συντάξεων, τωρινών ή μελλοντικών.
Αποτέλεσμα: συντάξεις πείνας για τους συνταξιούχους και εισφορές φτωχοποίησης (σήμερα φτάνουν το 27% ως γνωστόν) για τους εργαζόμενους.
Σήμερα στην Ελλάδα η μέση σύνταξη είναι 884 ευρώ ενώ 1 στους 2 συνταξιούχους έχει σύνταξη κάτω από 700 ευρώ – παρότι η “αξιοπρεπή διαβίωση” των συνταξιούχων είναι δικαίωμα που αναγράφεται στο Σύνταγμα της χώρας.
Ταυτόχρονα οι εργαζόμενοι, που κουβαλούν το βάρος, συνεχώς μειώνονται, λόγω υπογεννητικότητας, λόγω ανεργίας που φτάνει το 25% στην Ελλάδα ενώ είναι 9% ο μ.ο. στην Ευρώπη, λόγω αδήλωτης εργασίας. Ενώ οι συνταξιούχοι συνεχώς αυξάνονται – το 1/3 του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών και μέχρι το 2050 το ποσοστό αυτό θα έχει διπλασιαστεί.
Παράλληλα, αυξάνονται και τα χρόνια που παραμένει κάποιος στη σύνταξη, διότι έχει αυξηθεί και το προσδόκιμο ζωής. Τα τελευταία 60 χρόνια, κάθε 5 χρόνια το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται κατά ένα έτος. Την δεκαετία του 1960 το προσδόκιμο ζωής ήταν 69 ετών, σήμερα έχει φτάσει στα 81. Αν υπολογίσουμε ένα επιπλέον έτος σύνταξης ανά πέντε χρόνια τότε σήμερα η μέση διάρκεια σύνταξης είναι 12 χρόνια παραπάνω!
Εν τω μεταξύ οι γυναίκες στην Ελλάδα γεννούν ανά μέσο όρο 1,3 παιδιά (1,6 στην Ευρώπη) ενώ για να είναι το σύστημα σε ισορροπία, δηλαδή να αυξάνεται ανάλογα και ο ενεργός εργασιακά πληθυσμός, πρέπει να γεννά 2,1 παιδιά ανά μέσο όρο.
Να πως γεννάται το έλλειμμα του ασφαλιστικού που σήμερα φτάνει τα 18 δις και κάθε χρόνο απορροφά περί το 10% του κρατικού προϋπολογισμού, όταν γίνεται τιτάνιος αγώνας για να μειώσουμε τις δαπάνες κατά μισή ή μια μονάδα.
Φυσικά η ανεργία, η γήρανση του πληθυσμού και η υπογεννητικότητα δεν είναι μόνο ελληνικά προβλήματα. Συνέβησαν και σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη που όμως φαίνεται να βρήκε τρόπους να τα αντιμετωπίσει.
Τελευταίες μελέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δείχνουν ότι σε τέσσερις περίπου δεκαετίες, το 2060, η μέση κρατική δαπάνη για συντάξεις ως προς το ποσοστό του ΑΕΠ θα είναι περίπου στα ίδια επίπεδα που είναι σήμερα.
Ταυτόχρονα, το ποσοστό αναπλήρωσης μετά από 40 χρόνια θα έχει μειωθεί μόνο κατά 5%. Δηλαδή δεν θα υπάρχει χάσμα μεταξύ των εισφορών που πλήρωσε και της σύνταξης που θα λάβει στο τέλος, ένας σημερινός νέος 25 ετών για παράδειγμα.
Τα άνω σε καμία περίπτωση δεν ισχύουν για την Ελλάδα.
Εν ολίγοις στην υπόλοιπη Ευρώπη το ασφαλιστικό, έτσι όπως έχει δρομολογηθεί φαίνεται να είναι βιώσιμο και να μην παράγει ένα χρέος που διογκώνεται χρόνο με το χρόνο.
Τι έχουν κάνει οι Ευρωπαίοι που δεν έχουν κάνει εμείς; Έχουν συνδυάσει το αναδιανεμητικό (κρατικό) σύστημα με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, δηλαδή τον δεύτερο (επαγγελματικά ταμεία) και τον τρίτο πυλώνα (ιδιωτική ασφάλιση) με τον πρώτο.
Επιγραμματικά, αυτό που συμβαίνει είναι, μέρος των εισφορών των εργαζομένων να κατευθύνεται σε επενδύσεις, μέσω της συμπληρωματικής σύνταξης (πυλώνας ΙΙ – επαγγελματικά ταμεία) η της ιδιωτικής ασφάλισης (πυλώνας ΙΙΙ – ιδιωτικά ασφαλιστήρια) ώστε να αυγατίζει. Για αυτό άλλωστε και αυτό το σύστημα ονομάζεται κεφαλαιοποιητικό σύστημα, γιατί δημιουργεί “κεφάλαια”. Μέσω απόδοσης των επενδύσεων.
Οι επενδύσεις αυτές, δεν χρειάζεται να είναι απαραίτητα “παραδοσιακές”, δηλαδή να αφορούν ομόλογα, μετοχές και ακίνητα.
Πρέπει οι αποδόσεις τους να είναι υψηλές όσο το δυνατόν, για να αντέχουν τον πληθωρισμό. Στην Ελλάδα τα κρατικά συνταξιοδοτικά ταμεία επένδυαν σε κλασικά σχήματα όπως ομόλογα, μετοχές και ακίνητα. Όμως, όπως περιέργραψε στο Συνέδριο η Μαριάννα Ανυφαντή, (Managing Director SANY Consulting) την τελευταία δεκαετία παρατηρείται διεθνώς τάση για επένδυση (μικρή, της τάξεως του 5% των πόρων των ταμείων) σε άλλου είδους σχήματα, που κατευθύνονται στην πραγματική οικονομία δηλαδή φέρουν αύξηση εργασίας, εισφορών κλπ. Όπως είναι τα έργα υποδομής, (δρόμοι, αεροδρόμια, λιμάνια, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αιολικά πάρκα κλπ) που έχουν μια μέση απόδοση της τάξης του 10%.
Τα ταμεία, τόνισε η Μαριάννα Ανυφαντή, έχουν το χαρακτηριστικό ότι έχουν μεγάλα ποσά τα οποία θέλουν να τα επενδύσουν για πολλά χρόνια. Αντίστοιχα, οι συγεκριμένες επενδύσεις απαιτούν υψηλά ποσά και μεγάλη διάρκεια. Οι επενδύσεις των ασφαλιστικών εταιρειών εμπεριέχουν τέτοια χαρτοφυλάκια. Τα ταμεία μπορούν να επενδύσουν επίσης ως μέτοχοι ή ως δανειστές. Την 4ετία 2011-2014 πάνω από 2,5 δις € επενδύθηκαν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Ευρώπη από ταμεία κι ασφαλιστικές. Στην Δανία που είναι αρκετά εξελιγμένη σε τέτοιου είδους επενδύσεις, έχουν επενδύσει σε σημαντικά έργα με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όχι μόνο μέσα στο ίδιο το κράτος αλλά και σε άλλα κράτη.
Και στην Ελλάδα υπάρχει ένα τέτοιο παράδειγμα, το Ελ. Βενιζέλος το οποίο ανήκει σε ένα μεγάλο ποσοστό σε ένα καναδικό fund, σε ένα καναδικό ταμείο! Αυτή την στιγμή οι ασφαλιστικές έχουν περίπου 13 δις κεφάλαια υπό διαχείριση, όπως ειπώθηκε, ενώ άλλα 2 δις κεφάλαια έχουν συγκεντρώσει τα υφιστάμενα ΤΕΑ. Το 15 δις σε μια συλλογική προσπάθεια παράγουν 750 εκατομμύρια. Επομένως, “ο κουμπαράς για αρχή είναι καλός”, κατέληξε η κ. Ανυφαντή.
Ο λόγος που πρέπει και είναι απαραίτητο το κεφαλαιοποιητικό να συνδυάζεται με το αναδιανεμητικό είναι ότι οι επενδύσεις δεν έχουν σταθερές αποδόσεις, εξαρτώνται από τις φάσεις της οικονομίας, οι οποίες ενίοτε όπως έχουμε δει είναι απρόβλεπτες.
Βεβαίως τα μεγάλα έργα είναι ασφαλισμένα, υπόκεινται σε νομικές συμβάσεις κ.λπ. Το μεγαλύτερο ρίσκο σε αυτού του είδους τις επεμβάσεις είναι η πολιτική αστάθεια ή η εποπτική ανεπάρκεια. Το τελευταίο το έχει αναλάβει η ΕΕ με το Solvency II όσον αφορά την ιδιωτική ασφάλιση ενώ σύντομα αναμένεται να ανακοινωθεί παρόμοιο πλαίσιο και για τα επαγγελματικά ασφαλιστικά ταμεία.
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να υπάρχει και ένα κομμάτι της σύνταξης που να διασφαλίζεται από το κράτος, που να προέρχεται από την “αλληλεγγύη των γενεών”. Επειδή όμως αυτό δεν πρόκειται να είναι ποτέ αρκετό, και υπόκειται και αυτό στους δικούς τους κινδύνους όπως είπαμε και παραπάνω (γήρανση πληθυσμού, υπογεννητικότητα, ανεργία), το σημαντικό είναι, όπως ειπώθηκε στο Συνέδριο, να υπάρχει έλεγχος και ισορροπία μεταξύ των δύο συστημάτων. Να γίνονται μελέτες και να υπάρχει δομημένη διαχείριση που να συντονίζει τις εισφορές ανάλογα με το τι συμβαίνει στην πραγματική ζωή, στην οικονομία, στην κοινωνία και τις δημογραφικές τάσεις, μεταφέροντας ανάλογα τα βάρη από το ένα σύστημα στο άλλο.
Ο Γιώργος Ραουνάς, Γεν. Δ/ντής της KPMG παρουσίασε το παράδειγμα της Ολλανδίας και της Φινλανδίας. Στην Ολλανδία, οι επενδύσεις του δεύτερου και τρίτου πυλώνα έχουν δημιουργήσει κεφάλαια 700 δις ευρώ. Στην Φινλανδία έγινε ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος το 2005 – αυξήθηκε το όριο ηλικίας, έγιναν περικοπές κλπ αλλά αποτέλεσμα της σύμπραξης των τριών πυλώνων, αντί για έλλειμμα, είναι 127 δις € περιουσιακά στοιχεία επαγγελματικών ταμείων.
Βέβαια, όπως επισήμανε ο κ. Ραουνάς, το 2005, όταν συνειδητοποιήθηκε από την Φινλανδική κυβέρνηση ότι υπάρχει πρόβλημα, αυτό το οποίο έκαναν ήταν να συστήσουν μια επιτροπή από ειδικούς, οι οποίοι μελέτησαν το θέμα και πρότειναν τρεις λύσεις. Η Κυβέρνηση κάλεσε κατόπιν την Αντιπολίτευση, παρουσίασε τις τρεις λύσεις, το συζήτησαν, κατέληξαν στην βέλτιστη γι’ αυτούς λύση, ψηφίστηκε στη Βουλή από το 98% κι έκτοτε έλυσαν το πρόβλημά τους.
Στην Ελλάδα μέχρι το 2002 το σύστημα πολεμούσε τα επαγγελματικά ταμεία (ούτε λόγος για σύμπραξη με ασφαλιστικές εταιρείες) και λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων –ο όρος “κοινωνική ασφάλιση” είχε πάρει ξεκάθαρα πολιτική διάσταση λες και το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι ενάντια στην κοινωνία. Αυτό περιέγραψε πολύ γλαφυρά ο Πάνος Ζαμπέλης CEO της AON Hewitt. Οι αντιλήψεις αυτές κυριαρχούν εδώ και πολλά χρόνια αλλά πρέπει να αλλάξουν. Και τα δύο συστήματα είναι χρήσιμα και πρέπει να παίξουν το ρόλο τους.
Όμως ακόμη και να υπάρξει πολιτική συναίνεση για το παραπάνω, το πρόβλημα παραμένει και εντοπίζεται αλλού. Στο ότι δεν περισσεύουν καθόλου χρήματα από τις εισφορές (ήδη είπαμε το κράτος “μπαίνει” μέσα για να τις συμπληρώσει, παρότι θεωρούνται από τις υψηλότερες στον πλανήτη). Άρα πώς θα χρηματοδοτηθούν επενδύσεις και ιδιωτικά ασφαλιστήρια; Πώς θα γίνει το άνοιγμα προς τον δεύτερο και τον τρίτο πυλώνα όταν ήδη οι εισφορές δεν φτάνουν για να πληρωθούν οι υφιστάμενες συντάξεις;
Την απάντηση ή μια εκδοχή της απάντησης, που θα αναπτυχθεί στο β’ μέρος της παρουσίασης του Συνεδρίου, έδωσαν ο Μιλτιάδης Νεκτάριος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιά, Πλάτων Τήνιος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Πειραιά, Γιώργος Συμεωνίδης, Εκτελεστικό Μέλος Εθνικής Λογιστικής Αρχής – Υποψήφιος Διδάκτωρ ΠΑΠΕΙ. Μείνετε Συντονισμένοι! ΧΜ
πηγή:underwriter.gr
